Jednym z najtrudniejszych i najbardziej obciążających emocjonalnie zadań stojących przed pracownikami służb medycznych jest przekazywanie niepomyślnych informacji o śmierci pacjenta. Rozmowy te wymagają od osoby informującej szczególnych umiejętności komunikacyjnych. Bardzo często, w tak trudnych okolicznościach, zadajemy sobie pytania o sposób w jaki powinniśmy to zrobić. Zależy nam nie tylko na rzetelnym i profesjonalnym przekazaniu informacji ale też na wsparciu, którego druga strona od nas oczekuje. Chcielibyśmy uniknąć błędów i sytuacji, w których wzbudzimy dodatkowe cierpienie. Zastanawiamy się jakich określeń używać a czego unikać w trakcie spotkania. Dodatkowo zmagamy się z własnymi trudnymi emocjami i wewnętrznymi przeżyciami, w przypadku których szczególnie łatwo o błędy i nieporozumienia.
Ponieważ mówienie o śmierci stanowi wyzwanie dla niemal każdego pracownika służb medycznych szczególnie przydatne okazują się być w takich okolicznościach protokoły, które w sposób uporządkowany pozwalają nam poprowadzić rozmowę o śmierci. Z badań naukowych wynika, że ich pomocną rolę docenia bardzo wielu specjalistów, zwłaszcza z obszarów medycyny ratunkowej, gdzie jasne procedury działania okazują się być szczególnie pomocne.
SPIKES to jeden z najpopularniejszych na świecie protokołów szczegółowo opisujących procedurę przekazywania niepomyślnych informacji (w tym informacji o śmierci). Źródłowo stworzony został jako narzędzie pomocne w pracy z onkologicznymi pacjentami i ich rodzinami. Przez lata modyfikowany, stał się drogowskazem w najróżniejszych specjalizacjach medycznych.
Poniżej opisane zostaną kolejne kroki 6-etapowego protokołu SPIKES, z powodzeniem wykorzystywanego również przez pracowników służb ratunkowych do właściwego poprowadzenia rozmowy o niepomyślnym rokowaniu lub śmierci bliskiej osoby. Każda z liter w nazwie protokołu wskazuje na krok, który w danej fazie należy podjąć:
S (setting) - WŁAŚCIWE OTOCZENIE
W tym etapie kluczowym jest stworzenie odpowiednich warunków i zadbanie o właściwą relację ze współrozmówcami:
- Przygotuj się merytorycznie do rozmowy (weź dokumentację medyczną, miej wiedzę na temat pacjenta).
- W miarę możliwości zapewnij spokojne i intymne miejsce do rozmowy, gdzie obie strony będą miały możliwość zajęcia pozycji siedzącej.
- Wycisz telefon i inne urządzenia elektryczne, zmniejsz ryzyko innych dystraktorów.
- Przedstaw się i przekaż informacje na temat swojej roli.
- Pozwól najbliższym osobom zdecydować kto może uczestniczyć w spotkaniu.
- Zadbaj o kontakt wzrokowy, zwróć uwagę na mowę ciała.
- Dostosuj język do tego używanego przez współrozmówcę.
P (perception) - POZNANIE STANU WIEDZY WSPÓŁROZMÓWCY
Na tym etapie kluczowe jest zweryfikowanie jaką wiedzę na temat poszkodowanego i jego stanu somatycznego mają najbliżsi. Szczególną uwagę należy zwracać na stosowane przez nich słownictwo, poziom zrozumienia sytuacji oraz przejawy zaprzeczania. Wiedza ta pozwoli nam odpowiednio zbudować kontakt w dalszych etapach rozmowy.
- ? Czy coś już Państwo wiecie na temat stanu zdrowia syna??
- ?Czy jakieś informacje zostały Wam przekazane??
- ?Czy wiecie Państwo, dlaczego poprosiliśmy o kontakt??
I (invitation/ information) - ZAPROSZENIE DO ROZMOWY/ INFORMOWANIE
Wykorzystując wiedzę o współrozmówcy zdobytą na poprzednim etapie ( poziom zrozumienia sytuacji, poziom zaprzeczenia oraz możliwości intelektualnych) zweryfikuj jak szczegółowe informacje druga osoba chciałaby usłyszeć. Zaakceptuj każdą decyzję, pamiętając o różnicach indywidualnych w gotowości do przyjmowania trudnych wiadomości (dot. głównie sytuacji przekazywania niepomyślnych informacji o stanie zdrowia).
- ?Jak bardzo szczegółowe informacje chciałaby Pani usłyszeć??
- ?Czy chciałaby Pani poznać szczegółowe wyniki badań??
- ?Czy chciałaby Pani poznać szczegóły diagnozy??
W przypadku informowania o śmierci pacjenta, na tym etapie można w sposób chronologiczny przekazać informacje na temat okoliczności poprzedzających tragedię/śmierć:
- ?Państwa syn wracał samochodem do Warszawy, samochód z naprzeciwka??
- ?Państwa córka brała udział w zawodach, kiedy dobiegała do mety..?
- ?Żona wracała tramwajem z pracy, zdecydowała się przejść przez pasy na czerwonym świetle?
K (knowledge) - PRZEKAZANIE NIEPOMYŚLNEJ INFORMACJI
Jest to etap w którym w sposób możliwie delikatny przekazujemy bliskim niepomyślne wiadomości.
Zacznij od zdania, które pomoże współrozmówcy psychicznie przygotować się na tragiczną wiadomość:
- ?Jest mi bardzo przykro, ale mam dla Pani złą informację?
- ?Muszę Pani przekazać przykrą wiadomość?
Następnie przekaż informację, używając języka odpowiedniego do możliwości intelektualnych oraz wieku współrozmówcy, nie używając przy tym żargonu medycznego. Wiadomość podaj w sposób jasny, nie pozostawiając wątpliwości co do ich przekazu. Nie używaj przy tym określeń typu ?odszedł?, ?poszedł do nieba?, ?przeniósł się do lepszego świata?, ponieważ może to doprowadzić do nieporozumień. Mówimy:
- ?Pani mąż nie żyje?
- ?Piotrek umarł dziś około godziny 18?
- ?Mąż jest w krytycznym stanie?
Upewnij się czy współrozmówca dobrze zrozumiał Twój przekaz a także czy potrzebuje znać więcej szczegółów. Daj czas na przetworzenie informacji i reakcję zanim przekażesz dalsze wiadomości:
- ?Czy wszystko co powiedziałam jest dla Pani zrozumiałe??
Dalsze informacje przekazuj tylko wtedy kiedy masz pewność, że współrozmówca jest gotowy i wyraża chęć usłyszenia ich. Dobrze jest dzielić informacje na mniejsze porcje i sprawdzać na ile są one zrozumiałe.
- ?Czy ma Pani do mnie jakieś pytania??
- ?Czy chciałaby Pani wiedzieć coś więcej??
E (emotions and empathy) - EMOCJE I EMPATIA
Na tym etapie staramy się w sposób adekwatny zareagować na reakcje emocjonalne najbliższych poszkodowanego.
Po przekazaniu informacji należy dać? czas na wyrażenie swoich emocji. Najlepiej poczekać? w milczeniu, aż? pacjent oswoi się? z przekazana? mu wiedza? i na nią? zareaguje. Następnie dajemy wyraz empatii i zrozumienia, identyfikując przy tym doświadczane przez współrozmówcę emocje (smutek, gniewa, wstyd, złość) i ich możliwe źródło.
- ?Wyobrażam sobie jak jest Pani ciężko w tym momencie?
- ?Widzę, że jest Pani zła?
- ?Wszystkie te uczucia i myśli są zupełnie normalne?
- ?To zrozumiałe, że takie uczucia/ myśli się teraz pojawiają?
S (strategy and summary) - PLAN DZIAŁANIA I PODSUMOWANIE
Jest to etap kończący spotkanie.
- W przypadku przekazywania niepomyślnych informacji o stanie zdrowia chorego przedstaw plan dalszych oddziaływań medycznych.
- W przypadku informowania o śmierci pacjenta stwórz wraz z rodziną plan dalszego postępowania ( m.in. poinformuj o możliwości donacji narządów).
- Podsumuj przeprowadzoną rozmowę, weryfikując czy wszystko co zostało przekazane jest zrozumiałe. Sprawdź w jaki sposób współrozmówca zinterpretował Twój przekaz.
- Zapewnij współrozmówcy wsparcie ze strony bliskich osób lub powiadom o sytuacji odpowiednie do tego instytucje (Ośrodek Interwencji Kryzysowej itp.).
Protokół SPIKES jest praktycznym i łatwym do opanowania narzędziem. Logicznie porządkuje kolejne etapy procesu, dając informatorowi poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad sytuacją. Co bardzo ważne, mobilizuje do zachowania wrażliwości i uwaz?nos?ci na reakcje chorego, zmniejszając tym samym ryzyko podjęcia kroków nieadekwatnych do możliwości emocjonalnych/ intelektualnych współrozmówcy . Zaleca udzielenie choremu wsparcia. Jest dobrym, wyjściowym schematem do rozmowy, z możliwością modyfikacji, w zależności od rodzaju przekazywanych informacji, stanu osoby informowanej, jej możliwości i gotowości do uzyskiwania informacji.
Baile W., Buckman R. (2000) SPIKES?A Six-Step Protocol for Delivering Bad News: Application to the Patient with Cancer. The oncologist.
Jarosz M. (2013). Przekazywanie niepomyślnych informacji w praktyce klinicznej. Onkologia w Praktyce Klinicznej (9) .
Kaplan M. (2010) SPIKES: A Framework for Breaking Bad News to Patients With Cancer. Clinical Journal of Oncology Nursing (4).
Lickiewicz J., Serednicki W., Zasada E., Wordliczek J. (2014) Wprowadzenie algorytmu poste?powania i kontaktu z rodzina? pacjenta krytycznie chorego. Dos?wiadczenia Centrum Urazowego Medycyny Ratunkowej i Katastrof w Krakowie. Anestezjologia i Ratownictwo (8)
Park I., Gupta A. (2010) Breaking bad news education for emergency medicine residents: A novel training module using simulation with the SPIKES protocol. Journal of Emergencies Trauma and Shock (4)
Autor: psycholog, mgr Beata Banaszak
Do pobrania: S-P-I-K-E-S - ALGORYTM PRZEKAZYWANIA NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
