Dotyczy: udzielania pomocy medycznej dla osób niepełnoletnich. Zwracam się z ogromna prośbą o wyjaśnienie problemu udzielania pomocy medycznej w stanach niezagrażających życiu osobom niepełnoletnim. Do stanów niezagrażających życiu zaliczamy: infekcje dróg oddechowych (zapalenia gardła), urazy kończyn itp. Z zaistniałą sytuacją mamy do czynienia w następujących przypadkach: przebywania w internacie w czasie nauki poza miejscem zamieszkania , przebywanie z dziadkami, wujkami bez rodziców , przebywaniem na wycieczce szkolnej .W chwili obecnej bez zgody opiekuna prawnego (matka lub ojciec) nie można wykonywać czynności leczniczo diagnostycznych. Z góry dziękuje za pomoc.
dr n. med Krzysztof Tyburczy
ODP: NRL NRL/ZRP/MBK/229/2011 Szanowny Panie Doktorze, w odpowiedzi na Pana pytanie, uprzejmie informuję: przepisy dotyczące wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych są zawarte w art. 16 i 17 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta(Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z późn. zm.) oraz art. 32-35 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857, z późn. zm.). Zasadą jest, że zgodę na udzielanie świadczeń zdrowotnych udziela pacjent. Jednakże w przypadku pacjenta małoletniego, który ukończył 16 lat (a nie ukończył 18 lat) zgodę na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza musi wyrazić również przedstawiciel ustawowy pacjenta. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, ale tylko w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, ma również prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Zgoda oraz sprzeciw, o których mowa wyżej, mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie osób wymienionych w tych przepisach, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli. Odnośnie do osób, które nie ukończyły 16 lat, zgodę na świadczenie medyczne wyraża co do zasady przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny (tzw. zgoda zastępcza lub zgoda substytucyjna). Nie wymaga się zgody takiego pacjenta. Zgoda przedstawiciela ustawowego (tj. rodziców, opiekuna prawnego ustanowionego przez sąd) stanowi w takich sytuacjach zasadę i dotyczy przeprowadzenia badania, udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, zabiegów operacyjnych albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko. Natomiast opiekun faktyczny może wyrazić zgodę za małoletniego wyłącznie na badanie, a ponadto powinien być on wysłuchany przez sąd opiekuńczy przy podjęciu decyzji w przedmiocie poddania małoletniego pozostałym, koniecznym, interwencjom medycznym, w przypadku, gdy nie możliwości skontaktowania się z przedstawicielem ustawowym pacjenta. Jednoczesny brak opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego albo niemożność porozumienia się z nimi nie stanowi przeszkody do przeprowadzenia zwykłego badania. Jeżeli pacjentowi małoletniemu ma być natomiast udzielone świadczenie zdrowotne, które nie jest badaniem, wówczas lekarz będzie mógł przystąpić do udzielenia innych niż badanie świadczeń, wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metody leczenia lub diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego i zapobiegawczego bez zgody pacjenta jest dopuszczalne wyjątkowo, tylko w indywidualnych wypadkach i w niczym nie osłabia ogólnej zasady, tj. obowiązku lekarza uzyskania zgody pacjenta. I tak zgodnie z art. 33 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w powyższych okolicznościach lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem. Przepis ten umożliwia więc lekarzowi działanie w przypadku tzw. czynności niestwarzających podwyższonego ryzyka, czyli gdy zachodzi konieczność przeprowadzenia badania lub udzielenia innego świadczenia zdrowotnego. Ten rodzaj interwencji medycznej może być podjęty względem pacjenta bez jego zgody po spełnieniu łącznie następujących przesłanek: 1) pacjent ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody, czyli stan, w którym się znajduje, wyklucza możliwość swobodnego rozeznania sytuacji, co może być spowodowane różnymi przyczynami; 2) pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej; interwencje medyczne podejmowane w ramach niezwłocznej pomocy lekarskiej muszą być uzasadnione interesem pacjenta w tym sensie, że odwlekanie uniemożliwi skuteczne ich podjęcie w przyszłości, co będzie miało nieodwracalne, negatywne konsekwencje dla pacjenta (stąd przesłanka "niezwłoczności"), a zatem decydują tu względy celowości medycznej. Wystarczy stwierdzenie że pilna interwencja zgodna jest z interesem pacjenta; 3) jeżeli pacjent ma reprezentantów, musi zajść okoliczność braku możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym, natomiast jeżeli jest osobą mającą pełną zdolność do czynności prawnych, lekarz nie ma obowiązku uzyskiwać niczyjej zgody, nawet sądu opiekuńczego; 4) lekarz ma obowiązek w miarę możliwości skonsultować decyzję z innym lekarzem (niekoniecznie tej samej specjalności); 5) po zakończonej interwencji medycznej na lekarzu spoczywa obowiązek odnotowania w dokumentacji medycznej okoliczności podjęcia tej decyzji (tak: Dorota Karkowska: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, ABC, 2010). Ponadto lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy (art. 34 ust. 7 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Z poważaniem,
Małgorzata Brzozowska-Kruczek radca prawny Zespół Radców Prawnych Naczelnej Izby Lekarskiej tel. 22 55 91 321 fax 22 55 91 323
