Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR) wraz z Zespołami Ratownictwa Medycznego (ZRM) i Szpitalnymi Oddziałami Ratunkowymi (SOR) wchodzi w skład systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego. Powstało w 2000 roku z połączenia kilkunastu zespołów lotnictwa sanitarnego. Od tego czasu śmigłowce ratunkowe wykonują loty do wypadków i nagłych zachorowań. LPR działa na podstawie przepisów ustaw o: państwowym ratownictwie medycznym, działalności leczniczej, prawie lotniczym, budżetowym i o finansach publicznych. Jest jednostką finansowaną z budżetu Ministrstwa Zdrowia. Na mocy porozumień współpracuje także z wieloma instytucjami ratowniczymi i nie tylko np.: PSP, WOPR, GOPR.
Flota Lotniczego Pogotowia Ratunkowego na dzień dzisiejszy składa się z 23 śmigłowców EC 135 i 2 samolotów Piaggio P.180 Avanti. Wszystkie śmigłowce wyposażone są w jednakowy sprzęt medyczny i sprzęt specjalistyczny wysokiej klasy. Wszelkie dane dotyczące parametrów śmigłowców i wyposażenia można znaleźć na stronie internetowej Lotniczego Pogotowia Ratunkowego www.lpr.com.pl.
W skład SP ZOZ LPR wchodzi 17 regionalnych baz HEMS (ang. Helicopter Emergency Medical Service, pol. Śmigłowcowa Służba Ratownictwa Medycznego) oraz jedna sezonowa, a także dwa zespoły transportowe EMS (ang. Emergency Medical Service). Poniżej mapa przedstawiająca rozmieszczenie poszczególnych baz.
Godziny dyżurowania w poszczególnych bazach są zróżnicowane. Aktualnie przedstawia się to następująco:
| Warszawa | dyżur całodobowy |
| Wrocław, Gdańsk | od godziny 7:00 do godziny 23:00 |
| Szczecin, Białystok ,Kraków, Poznań, Olsztyn, Lublin | od godziny 7:00 do godziny 20:00 |
| Bydgoszcz, Sanok, Suwałki, Zielona Góra, Łódź, Kielce, Gliwice, Płock | od godziny 7.00, lecz nie wcześniej niż od wschodu słońca, do 45 min. przed zachodem słońca, lecz nie dłużej niż do godziny 20.00 |
| stan na 12.08.2013 | |
Najczęściej zespoły ratownictwa medycznego współpracują ze śmigłowcową służbą ratownictwa medycznego w bezpośrednim miejscu zdarzenia. Ważnym elementem w ścisłej współpracy załogi HEMS z ZRM jest komunikacja, podział ról i obowiązków przy danym zdarzeniu.
Zacznijmy od początku:
1. Wezwanie śmigłowca Lotniczego Pogotowia Ratunkowego do zdarzenia.
Często słyszymy w słuchawce: ?czy pomożemy ?? ? proszę pamiętać (tu ukłon do dyspozytorów medycznych), że zgodnie z Ustawą o PRM* osobami uprawnionymi do zadysponowania śmigłowcem ratunkowym są:
- dyspozytor medyczny Centrum Powiadamiania Ratunkowego (CPR),
- lekarze koordynatorzy ratownictwa medycznego i dyspozytorzy pogotowia ratunkowego oraz oddziałów pomocy doraźnej,
- dyspozytorzy innych podmiotów ratowniczych (Państwowa Straż Pożarna, GOPR, TOPR, WOPR, MSR) poprzez dyspozytora medycznego pogotowia ratunkowego lub bezpośrednio na podstawie podpisanych porozumień,
- dyspozytor Centrum Operacyjnego SP ZOZ LPR.
To właśnie dyspozytorzy medyczni muszą weryfikować dane zgłoszenia i na ich wezwanie zostaje zadysponowany śmigłowiec. Mają takie prawo i obowiązek (rozporządzenie ministra zdrowia)**.
Następną rzeczą z jaką można się spotkać to ?rozeznanie? - ?czy jesteście na bazie, bo zespół pojechał do wypadku, nie wiadomo co tam jeszcze jest... i jak będzie potrzeba to zadzwonię jeszcze raz?. Proszę pamiętać, że zgodnie z rozporządzeniem** to właśnie dyspozytor ustala priorytet wysłania zespołu ratownictwa medycznego na podstawie informacji o liczbie i stanie zdrowia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. W każdej chwili załoga HEMS może otrzymać wezwanie od innego podmiotu i nie będzie mogła być już zadysponowana.
Orientacyjny czas wystartowania śmigłowca od przyjęcia zgłoszenia:
| w dzień: | |
| start do 3 minut (z wyjątkiem baz, w przypadku których, ze względu na lokalne ograniczenia, została wydana decyzja Dyrektora o wydłużeniu gotowości) |
w promieniu 60 km |
| start do 6 minut (z wyjątkiem baz, w przypadku których, ze względu na lokalne ograniczenia, została wydana decyzja Dyrektora o wydłużeniu gotowości) |
w promieniu powyżej 60 km do 130 km |
| start do 20 minut | w promieniu powyżej 130 km |
| w nocy: | |
| start do 15 minut | w promieniu 60 km |
| start do 30 minut | w promieniu powyżej 60 km |
| W lotach HEMS do zdarzeń w górach lub we współpracy z górskimi służbami ratowniczymi lub z wykorzystaniem technik wysokościowych podane czasy gotowości do startu mogą zostać wydłużone o czas niezbędny na specjalne przygotowanie śmigłowca do misji, jednak nie więcej niż o 15 min. | |
2. Określenie miejsca zdarzenia.
Już na etapie zadysponowania załogi HEMS przez CPR do pomocy zespołowi naziemnemu dyspozytor może podać w miarę dokładną pozycję postoju karetki przy obecnych systemach wspomagania. Problem jednak istnieje! Niektórzy dyspozytorzy nie wiedzą, w jakim systemie wyświetlane są współrzędne na monitorze. Jeśli dyspozytor podejmuje taką próbę, powinien określić w jakim formacie są te współrzędne. Dla informacji, LPR operuje w formacie współrzędnych:
Jak nie na współrzędnych, to dyspozytor bazuje na danych zebranych od ZRM ? ?biały dom, duże drzewo, największa stodoła we wsi, pole kukurydzy? ? lecz z powietrza wygląda to trochę inaczej, ważne jest, aby zespół HEMS znał kod danego zespołu (np. P31) i wszyscy mieli sprawnie działające radia.
3. Sprowadzenie śmigłowca na ziemię.
Gdy ZRM jest na miejscu zdarzenia powinien sprawdzić ewentualne miejsce do lądowania. Miejsce to powinno być wystarczająco duże. Przyjmuje się, że minimum w dzień to kwadrat o bokach 25x25m, a w nocy to prostokąt o bokach 50x25 m. Najlepiej jak powierzchnia jest płaska, bez nierówności, wystających kamieni, kołków, o zwartej nawierzchni itp. (drobne kamienie, ostry piasek lub pył mogą zranić ludzi i uszkodzić śmigłowiec). Przyjmując śmigłowiec do lądowania zachowajmy wszelkie zasady bezpieczeństwa. Jeśli w pobliżu znajdują się przeszkody powinien być o tym zespół HEMS. Teren powinien być rzeczywiście pusty bez pojazdów, ludzi postronnych, zwierząt gospodarstwa domowego i wszelkich przeszkód takich jak: słupy, przewody linii energetycznej i telefonicznej, drzewa, pnie, kamienie itp. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na przewody elektryczne, gdyż z powietrza są one najmniej widoczne. W przypadku lądowania na drodze powinien być to odcinek widoczny z daleka dla jadących, oddalony od łuków i zakrętów oraz bez przeszkód. Jednak ostateczną decyzję o miejscu lądowania podejmuje pilot śmigłowca. Czasem z góry można ujrzeć lepsze miejsce i wygodniejsze. Śmigłowiec zawsze ląduje i startuje pod wiatr. Lotnicze Pogotowie Ratunkowe prowadzi korespondencje radiowe z jednostkami Systemu Ratownictwa Medycznego na kanale ogólnopolskim o częstotliwości 169.000MHz. posługując się kryptonimami przedstawionymi poniżej:
| Białystok | Ratownik 1 | Szczecin | Ratownik 11 | |
| Bydgoszcz | Ratownik 2 | Warszawa | Ratownik 12 | |
| Gdańsk | Ratownik 3 | Wrocław | Ratownik 13 | |
| Gliwice | Ratownik 4 | Zielona Góra | Ratownik 15 | |
| Kielce | Ratownik 5 | Suwałki | Ratownik 17 | |
| Koszalin ? baza sezonowa | Ratownik 22 | Olsztyn | Ratownik 8 | |
| Kraków | Ratownik 6 | Płock | Ratownik 18 | |
| Lublin | Ratownik 7 | Poznań | Ratownik 9 | |
| Łódź | Ratownik 16 | Sanok | Ratownik 10 |
Na chwilę obecną zespoły LPR lądują w dzień przy miejscu wezwania, a w porze nocnej na wyznaczonych i opracowanych do tego miejscach gminnych, drogach dwujezdniowych i autostradach. Warunkiem lądowania w nocy jest obecność Straży Pożarnej.
Najlepiej jak zespół HEMS zadysponowany jest bezpośrednio do miejsca zdarzenia, (w dzień i jeśli da się wylądować) a nie w pobliżu np.: boisko (jak to czasem bywa), wtedy można więcej czasu poświęcić poszkodowanemu. W porze dziennej, lecąc do miejsca zdarzenia, w niektórych regionach zadysponowana jest też jednostka Straży Pożarnej. Załodze HEMS wystarczy wskazanie najlepszego miejsca do lądowania. Bezpośrednie sprowadzenie śmigłowca nie jest wymagane, wyjątek stanowią rejony górskie, gdzie topografia terenu jest trudna.
4. Na miejscu zdarzenia.
Po bezpośrednim przyziemieniu śmigłowca ratownik zabezpiecza teren wokół niego i lekarz z potrzebnym sprzętem udaje się do poszkodowanego. Po zatrzymaniu głównego wirnika lub przejęciu kontroli nad bezpieczeństwem terenu przez pilota ratownik udaje się z dalszym potrzebnym sprzętem do poszkodowanego. Dopiero po zatrzymaniu wirnika i na wyraźny znak członka załogi HEMS można ewentualnie podejść do śmigłowca.
Będąc przy poszkodowanym lekarz HEMS zbiera wszelkie dane odnośnie chorego i, jeśli decyduje się na transport lotniczy, wraz z ratownikiem przygotowują go do transportu. Mimo iż zespoły w danych rejonach znają się dobrze, działa jednak zasada ograniczonego zaufania i poszkodowany jest powtórnie badany.
Przy wypadku mnogim lub masowym ZRM ma już wytypowanego chorego do transportu i ?opiekun? przekazuje zespołowi informacje dotyczące poszkodowanego. W przypadku poszkodowanych urazowych stosowana jest ?zasada jednych noszy?, wymieniany jest tylko sprzęt aby każdy zespół był kompletny.
Transport do śmigłowca odbywa się na desce lub noszach. Często korzysta się z pomocy strażaków. Załadunek poszkodowanego odbywa się przez lewe boczne drzwi lub tylne. Jeśli poszkodowany był w karetce, można podjechać nią do śmigłowca. Pamiętać należy o zachowaniu bezpiecznej odległości, aby karetka znajdowała się równolegle do śmigłowca, po jego lewej stronie i poza obrębem wirnika - ok. 2 m.
5. Start i lot do wybranej jednostki leczniczej.
Po załadunku poszkodowanego, przed uruchomieniem wirnika, teren wokół śmigłowca musi być czysty. Należy odsunąć wszystkie osoby postronne w bezpieczne miejsce, tj. ok. 30m od maszyny. Dopiero po odlocie śmigłowca karetka odjeżdża do swego miejsca przeznaczenia.
Miłym akcentem po odlocie jest podziękowanie za współpracę i wspólną akcję.
* Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, Dz.U. 2006 nr 191, poz. 1410.
** Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 maja 2007 r. w sprawie ramowych procedur przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego, Dz.U. 2007 nr 90, poz. 605.
